Autoritarne partije kao ključna prepreka demokratizacije Srbije

Dvadeset pet godina traje proces demokratizacije Srbije iz nedemokratskog jednopartijskog sistema. Čitajući sjajnu studiju koleginice Dolenec pod nazivom „Democratic Institutions and Authoritarian Rule in Southeast Europe“ koja objašnjava razlike u demokratizaciji između Centralne, Istočne i Jugoistočne Evrope došao sam do jednog bitnog zaključka.

Autorka izlaže nekoliko ključnih faktora za procese demokratizacije i na neki način preklapa nekoliko različitih teorija demokratizacije. Faktori kojima se bavi jesu strukturalni i faktori političkih aktera. Tu su: socio-ekonomski razvoj, istorijskog nasleđe (odnosno tip prethodnog režima i prethodna iskustva sa demokratijom), izgradnja države (njeni funkcionalni i administrativni kapaciteti), a u vezi sa tim jeste i gradnja države nakon raspada Jugoslavije i uticaj koji su ratovi imali. Zatim, od bitne važnosti jeste i izbor političkih institucija i dinamika takmičenja političkih partija, kao i uticaj spoljnih faktora (pre svega EU).

Demokratizaciju u Srbiji devedesetih godina odlikuje preklapanje svih negativnih tendencija koji su u vezi sa prethodno navedenim faktorima koji utiču na procese demokratizacije. Međutim, ono što je i tada bilo dominantno, a danas posebno jeste to je dinamika takmičenja političkih partija.

Ključna pretpostavka za uspeh demokratizacije jeste odsustvo autoritarnih partija. Autorka ove partije naziva i iliberalne ili nedemokratske. Odlikuju ih sa jedne strane ideološka polarizacija, ksenofobija i isključivost, i sa druge strane potkopavanje demokratskih institucija, korupcija, uticaj na medije, progon opozicije, arbitrarna vlast, burazerski kapitalizam i sl.  

Vladajuće partije devedesetih su imala oba obeležja autoritarnih partija, međutim postavljam pitanje da li partije u Srbiji nakon 2000. godine zadržavaju elemente autoritarnih obeležja.

Dolenec (2013: 47) precizira u cemu leži moć autoritarnih partija, odnosno kakve su prakse njihove vladavine:

1. Koncentracija moći (pre svega u izvršnoj vlasti, a dodao bih i one partije/lidere koji uzurpiraju formalne institucije moći, odnosno koje neinstitucionalno koncentrišu moć – primeri superprezidencijalizma Borisa Tadića u drugom mandatu, ili kancelarskog vladanja Prvog Potpredsednika Vlade AleVu-a u periodu od 2012. do 2014. godine);

2. Konverzija političke u ekonomsku moć (političko-burazerske privatizacije, primeri ekonomskih institucija koje selektivno dele novac poreskih obveznika kroz subvencije, fondove, razvojne banke i sl, a sve po osnovu političkih veza);

3. Uništavanje kapaciteta države kroz politizaciju administracije i javnog sektora (stranačko zapošljavanje i okupacija javnog sektora od strane „partijske vojske“).

Autoritarne partije su devedesetih odložile proces demokratizacije, a od 2000. godine su ga usporile. I pored postojanja formalnih demokratskih institucija, Srbija nije ni blizu konsolidacije demokratije. 

Ono što je evidentno u Srbiji 14 godina nakon rušenja Miloševića, to je da su sve partije koje su vladale od 2000. do danas na bilo kom nivou (republičkom, pokrajinskom, lokalnom) vladale kroz istu autoritarnu/nedemokratsku praksu. U periodu od 2000. godine do danas se smanjio uticaj ostalih faktora koji utiču na proces demokratizacije, tako da ostaje kao zaključak da je autoritarna praksa vladanja političkih partija ključna prepreka demokratizaciji u Srbiji. Osim pomenute tri nedemokratske prakse, u Srbiji su danas dominantne prakse „pažljivog“ gušenja opozicije i potpune medijske kontrole, tako da slobodno možemo reći da je proces demokratizacije Srbije u silaznoj putanji. 

Dolenec, Danijela (2013), Democratic Institutions and Authoritarian Rule in Southeast Europe, Colchester: ECPR Press.